Het is misschien wel het bijzonderste natuurfenomeen in Namibië: de rondvormige Fairy Circles in de Namib. Mythes van de Himba verklaren de grascirkels als het werk van goden en geesten. Terwijl andere verhalen rondgaan dat ze gevormd worden door een draak. Net als deze sterke verhalen zijn wetenschappers na jaren onderzoek er nog niet over uit. Explore Africa zoekt het uit.

Draken, geesten of goden?

In het droge grasland van de Nambibwoestijn bevinden zich honderden feeëncirkels. Dit natuurlijke fenomeen creëert onbegroeide cirkels tussen het woestijngras. Deze cirkels variëren in grootte  van enkele decimeters tot ruim twaalf meter. Volgens verhalen van de Namibische Himba-stam, die hun vee tussen de cirkels laat grazen, zijn het voetstappen van goden. Andere Himba zeggen dat geesten van overledenen de cirkels maken. Tourguides naar de fairy circles hebben ook een verhaal over een draak die onder de aarde woont. Door het blazen van vuur tegen de onderkant van de grond maakt deze draak de cirkels die we aan de bovenkant zien.

Het ontstaan van deze cirkels is voor wetenschappers lang een raadsel geweest, met veel theorieën en weinig bewijs. De recente doorbraken van onderzoekers staan lijnrecht tegenover elkaar. In de wetenschappelijke wereld is er een tweesplitsing.

Termieten 

De Duitse onderzoeker Norbert Jürgens wijdde maar liefst zes jaar en veertig bezoekjes aan zijn onderzoek naar het ontstaan van de grascircels. Zijn conclusie: zandtermieten veroorzaken het mysterie. Voorafgaand aan zijn onderzoek stelt Jürgens: ‘Als een organisme verantwoordelijk is voor de cirkels, dan moet het een organisme zijn dat alléén in de fairy circles leeft.’ De Psammotermes allocerus leeft in de grond van iedere onderzochte cirkel. Door het maken van deze onbegroeide cirkels creëren de termieten hun eigen regenwater voorraad om van te leven.

Deze theorie wordt in 2017 door een onderzoek naar termietpatronen tussen de cirkels. Zandtermieten op andere plekken in de wereld hebben onderling strijd tussen kolonies. Grotere kolonies slokken kleinere op, tot dat twee even grote kolonies elkaar tegen komen, dan wordt er een grens gemaakt. Van bovenaf zien deze grenzen tussen gebieden er hexagonaal uit. De wetenschappers maakten hypothetische modellen op een computer van hoe deze grenzen in Namibië er uit zouden zien. Diezelfde modellen bleken in realiteit grotendeels overeen te komen met de afstanden tussen én de grootte van de cirkels in Namibië. 

Gebrek aan regen

De grootste aanvechter van Jürgens theorie is Stephan Getzin, een andere Duitse onderzoeker. Volgens Getzin creëren de planten de iconische cirkels zelf. Dit heeft te doen met de lage hoeveelheid regenval in de woestijn. Getzin’s theorie: doordat het gewas in een cirkel groeit, maakt het zijn eigen mini-oase. De planten vangen zo de regen op én gebruiken het spaarzame water optimaal.

Toen enkele jaren terug ook fairy circles ontdekt werden in Australië was Getzin er als de kippen bij om  Jürgen’s termieten-theorie te weerleggen. Door grondonderzoek naar termietactiviteit kwam Getzin’s team er achter dat hoewel er termieten aanwezig zijn in de Australische cirkels, er niet in alle cirkels termieten of termieten activiteit te vinden is.

Een combinatie

De laatste paar jaar zijn er ook vermoedens dat het ontstaan van de cirkels niet te maken heeft met één theorie, maar een combinatie van beiden. De termieten verwijderen vegetatie om meer vocht op te vangen. De planten eromheen – op de rand van de cirkels- profiteren hier weer van, omdat er meer water voor hen overblijft. Dat zou verklaren waarom de vegetatie op rand van de cirkels hoger is. Dat veel cirkels bij elkaar liggen, heeft dan weer te maken met termietenkolonies die bij elkaar leven en onderling concurreren.