Een enorme brand woedt begin vorige week op de Tafelberg in Kaapstad. De brand verwoest grote stukken natuur alsook gebouwen aan de voet van de berg, zoals de universiteitsbibliotheek met zijn zeldzame schatten. Na drie dagen blussen, is het de Zuid-Afrikaanse brandweer gelukt de Tafelberg brand te controleren en doven. De inferno is voorbij, maar roept een prangende vraag op: kon deze brand voorkomen worden?

Het vuur, die brandde van 18 tot 20 april, start vlakbij het Rhodes memorial op Devil’s peak. Het nabijgelegen restaurant vat als eerste gebouw vlam. Later die dag verwoestten de vlammen de Jagger bibliotheek en een deel van de Cape Town University campus. Waarna ook de historische Mostert’s Mill, de oudste windmolen van Zuid-Afrika, verzwolgen werd door het vuur. In totaal heeft de brand zeshonderd hectare verwoest.

Zeer brandbaar fynbos

Dat er branden rondom de Tafelberg ontstaan, is niets nieuws. Er is zelfs een brandseizoen, waarin het vaker voorkomt dat bosjes rondom de berg vlam vatten. “Dat is zelfs goed,” legt botanist Zoë Poulsen uit. “Rondom de Tafelberg groeit veel fynbos. Dit brandbare struikgewas leeft het beste door elke tien à vijftien jaar op te branden. Zo kunnen zijn nieuwe zaadjes ontkiemen. Wanneer het fynbos niet binnen die tijd verbrandt, bouwt het exponentieel meer brandstof op. Als er dan brand ontstaat, is die veel heviger.”

Poulsen deed enkele jaren terug grootschalig onderzoek naar fynbos in Table Mountain National Park. De Kaapstadse botanist schrok zich een hoedje toen ze anderhalve week geleden een blik op diezelfde Tafelberg wierp. “Er kwamen enorme rookwolken van de Tafelberg af. Ik was meerdere wijken van het vuur verwijderd en toch konden we de brandlucht ruiken,” herinnert Poulsen zich. “We konden zelfs het vuur bovenop Devils Peak zien.”

Volgens Poulsen groeide de brand uit tot een enorme vuurzee door een samenloop van omstandigheden. “Het was een soort perfecte storm. Op de dag zelve stond een hevige wind. Het vuur ontstond bij fynbos dat te lang stond, waardoor de grote hoeveelheden brandstof veel vuur maakte. Tussen dit fynbos stonden dennenbomen, die al weggehaald hadden moeten zijn. Deze bomen zitten vol met olie, waardoor de vlammen heviger en warmer werden. De vlammen bereikte de gasflessen van een nabijgelegen restaurant, die vervolgens ontploften. Door de wind verspreidde het vuur zich razendsnel naar meer oud fynbos en dennenbomen.”

Gedeelde verantwoordelijkheid voor natuuronderhoud 

Verantwoordelijk voor het onderhoud van flora en fauna, is het bestuur van Kaapstad en de organisatie van South African National Parks. Het bestuur van Kaapstad is verantwoordelijk voor het fynbos en in en rondom de stad. South African National Parks is verantwoordelijk voor het onderhoud van de natuur op de hellingen van en bovenop de Tafelberg.   

Hoofd van communicatie bij South African National Parks, Rey Thakhuli, is trots op hoe de brand bestreden is: “We hadden meer dan 175 brandweerlieden die drie dagen lang het vuur te lijf zijn gegaan. Samen met helikopters, die waterbommen gooiden, is de klus geklaard.” Wat betreft de oorzaak van de brand wil Thakhuli niet op details ingaan. “Op dit moment wordt druk onderzoek gedaan. We verwachten aan het einde van volgende week een onderzoeksverslag te hebben.”

Tikkende tijdbom

Volgens botanist Poulsen is de situatie minder rooskleurig: “Als de wind na maandag niet had gedraaid, dan was de schade vele malen groter geweest. Op de hellingen richting Kirstenbosch staat fynbos, dat ruim zestig jaar geen vlam heeft gevat. Daar zijn huizen tussen gebouwd en de mensen daar leven onbewust naast een tijdbom. Het is logisch dat de omwonenden de fynbos niet preventief willen verbranden wegens het risico dat hun eigen huizen vlam vatten. Anderzijds: hoe langer je wacht hoe meer brandstof ontstaat. Het is niet de vraag óf dat fynbos vlam vat, maar wanneer.”

Dit probleem zien ze bij South African National parks ook. “Het is bekend dat fynbos heel brandbaar is. Wij zijn dan ook verplicht om fynbos iedere tien à vijftien jaar preventief te verbranden. Voor sommige delen moeten we dat echter vooraf aanvragen bij het bestuur van Kaapstad. Op dat moment kunnen omwonenden bezwaar aantekenen. Daardoor krijgen we regelmatig geen vergunning,” legt Thakhuli uit. 

Of er in de nabije toekomst weer zo’n heftige brand ontstaat, is onduidelijk. Het onderzoek moet nog uitwijzen of er daadwerkelijk achterstallig onderhoud rondom het fynbos en pijnbomen is geweest. Als dit het geval is, dan moet er kritisch en adequaat gekeken worden naar de plekken waar het fynbos brandstof heeft kunnen opbouwen en waar de pijnbomen staan. Zo valt een volgende desastreuze brand te voorkomen.

P.S. Wist je dat The Labia Theatre in Kaapstad is uitgroepen tot de mooiste bioscoop van heel Afrika? Lees hier waarom je deze bios moet bezoeken.

De hoofdfoto is gemaakt door Carolina Ödman.